Πεσταλότσι, Γιόχαν Χάινριχ

(Pestalozzi, Ζυρίχη 1746 – Μπριγκ Αργκάου 1827). Ελβετός παιδαγωγός Σε ηλικία έξι ετών έμεινε ορφανός από πατέρα, που ήταν λαμπρός χειρουργός, και ανατράφηκε από τη μητέρα του και την παιδαγωγό Μπαμπέλι. Αφού σπούδασε στο Καρολίνειο Κολέγιο της Ζυρίχης, φοίτησε στο πανεπιστήμιο, το οποίο όμως άφησε γρήγορα και ασχολήθηκε με τη θεολογία και το δίκαιο. Στην πνευματική του διαμόρφωση άσκησε μεγάλη επίδραση το πνευματικό κλίμα της εποχής, διαποτισμένο από το διαφωτισμό, και ιδιαίτερα η μελέτη των έργων του Μπάζεντοφ και του Ρουσό.Ο άδολος χαρακτήρας του τον εμπόδισε να αφιερωθεί στην πολιτική και γι’ αυτό έστρεψε τον ενθουσιασμό του προς την εκπαίδευση και τις δημοκρατικές ιδέες με σχέδια αγροτικής μεταρρύθμισης που τα έκανε οικονομικώς πραγματοποιήσιμα ο γάμος του με την Άννα Σούλτες. Το αγρόκτημα που ίδρυσε στο Νόιχοφ, όπου εγκαταστάθηκε το 1769, ήταν τέλεια καταστροφή, αλλά ο Π. δεν έχασε το θάρρος του και το μετέτρεψε σε σχολείο για φτωχά και εγκαταλελειμμένα παιδιά, που τα μόρφωνε για να αποκτήσουν εφόδια για την παραγωγική ζωή. Αλλά κι αυτό το πείραμα συνάντησε μεγάλες δυσκολίες στο οργανωτικό και οικονομικό επίπεδο και το εγκατάλειψε το 1779. Η αποτυχία των πρακτικών δραστηριοτήτων του τον έπεισε να εμπιστευθεί στην πένα του τις εκπαιδευτικές και φιλανθρωπικές σκέψεις του. Tο μυθιστόρημα Λεονάρδος και Γερτρούδη (1780-87), που έγραψε σε πολύ σύντομο χρονικό διάστημα, σημείωσε απροσδόκητη επιτυχία στην Ελβετία και στη Γερμανία, ενώ σημαντικό ντοκουμέντο για τις αντιλήψεις του σχετικά με τη μοίρα και την ουσία της ανθρωπότητας είναι Οι έρευνές μου πάνω στην πορεία της φύσης, στην εξέλιξη του ανθρώπινου γένους (1797). Το έργο αυτό ακολούθησαν τοΠώς η Γερτρούδη διδάσκει τα παιδιά της (1801), το Βιβλίο των μητέρων (1803) και άλλα διδακτικά έργα, καθώς και το αυτοβιογραφικό Κύκνειο άσμα (1825). Έπειτα από μια σύντομη παρένθεση διδασκαλίας στο Σταν του Ούντερβαλντεν, όπου εργάστηκε ως απλός δάσκαλος μιας ομάδας ορφανών του πόλεμου, ο Π. πέτυχε το 1799 να πάρει από την ελβετική κυβέρνηση τον πύργο του Μπούργκντορφ κοντά στη Βέρνη, όπου μπόρεσε να συνεχίσει τα παιδαγωγικά του πειράματα. Τέλος, το 1805 άνοιξε στο Iβερντόν σχολείο με οικοτροφείο στο οποίο προσαρτήθηκε κι ένα διδασκαλείο, που απέκτησε μεγάλη φήμη και προσέλκυσε μαθητές και επισκέπτες, μεταξύ των οποίων ήταν ο Φίχτε, ο Φρέμπελ και ο Καπόνα. Μέσα από τα γραπτά του και τις πολλές –όχι πάντοτε επιτυχείς– εκπαιδευτικές προσπάθειές του, ο Π. αποκαλύφθηκε μεγάλος παιδαγωγός, κυρίως γιατί υποστήριξε πάντοτε χωρίς να κουραστεί το δικαίωμα του λαού για μόρφωση. Αποστολή της εκπαίδευσης κατά τον Π. είναι να προωθεί την ανάπτυξη της ανθρώπινης φύσης που είναι πνεύμα, ελευθερία και δράση, με σκοπό να προετοιμάσει το παιδί για ν’ ασκήσει ενσυνείδητα τα καθήκοντά του ως άνθρωπος και ως πολίτης. Η φυσική εκπαίδευση, εμπνευσμένη από το Ρουσό, δεν σταματά στην απελευθέρωση και στην εξωτερίκευση του ατομικού αυθορμητισμού, αλλά συνεπάγεται τη συγκεκριμένη συμμετοχή στην κοινωνική ζωή. Έτσι ο Π. αναγνωρίζει την εκπαιδευτική αξία της εργασίας και μπορεί να θεωρηθεί ως πρόδρομος του «σχολείου εργασίας» που σημείωσε μεγάλες προόδους τις επόμενες δεκαετίες. Αν και είναι ουσιαστικά οπαδός της φρονηματιστικής αγωγής και έχει την τάση να τονίζει τη σημασία των συναισθηματικών παραγόντων στην παιδευτική διαδικασία, ο Π. πίστευε πάντα ότι έχει πρωταρχική σημασία η γνώση που στηρίζεται στην εμπειρία, δηλαδή στην κατανόηση των πραγμάτων, στα στοιχεία των οποίων –σχήμα, αριθμός, όνομα– στηρίζονται οι διάφορες διδασκαλίες: σχέδιο, γεωμετρία, αριθμητική και γλωσσικό υλικό. Η μέθοδος του Π. στην πράξη ήταν εξαιρετικά αναλυτική και σχολαστική, η αντίληψη όμως για την καθολικότητα της κατανόησης και η συνείδηση της ανάγκης της όσο το δυνατό περισσότερης προσαρμογής της εκπαίδευσης στη ζωή, οδήγησαν τον Π. στο να τονίζει όλο και περισσότερο την ανάγκη της χρησιμοποίησης της μεγαλύτερης απλότητας και φυσικότητας σε κάθε εκπαιδευτική μέθοδο έτσι, ώστε να μπορεί αυτή να μεταδοθεί σε όλους τους δασκάλους και στις μητέρες. Ο παιδαγωγός Γ. Χ. Πεσταλότσι με μαθητές του, σε γκαρβούρα της εποχής. Προσωπογραφία του Γιόχαν Χάινριχ Πεσταλότσι, εισηγητής νέας παιδαγωγικής μεθόδου (Μαδρίτη, Βασιλική Ακαδημία του Αγίου Φερδινάνδου).